مشارکت اولیا

مشارکت پیشرفته ی اولیاء در آموزش وپرورش فرزندان

بحرانی ترین وضعیتی که بر شیوه اندیشه و کنش ما سایه انداخته وبایداز آن عبور کنیم این است که باید مردم را به مرکز همه ی کارها یی بیاوریم که انجام می دهیم .هیچ دعوتی اصیل تر و هیچ مسئولیتی بزرگتر از این نیست که مردان ، زنان و کودکانی که در شهر ها و روستاهای سراسر جهان هستند از توانایی بهبود بخشیدن به زندگی خود بر خوردار بشوند .

بخشی از سخنان کوفی عنان دبیر کل سازمان ملل در ارایه گزارش هزاره دوم میلادی *.

  واژه مشارکت یکی از پرکاربردترین واژه ها درادبیات گفتاری ونوشتاری دولتمردان عصر کنونی درایران است چه ادبیات اجتماعی ،چه سیاسی واقتصادی وخلاصه چه ادبیات فرهنگی. « مشارکت » درآموزش وپرورش بارمعنایی خاصی داردوالبته براثر استعمال مکررآن توسط متولیان امورفرهنگی از وزن آن کاسته شده است واز آن جایی که همواره با کلماتی مثل کمک مالی واخذ پول از اولیاء به کار برده می شود مردم ازآن به عنوان دروازه ی   « اخذ عوارض»یاد می کنند به همین منظورتصوراتی که از« مشارکت‌»‌ دارند، جریمه ، کمک مالی     و ...درذهنشان تداعی می کند.

 مشارکت یک مفهوم است وبرای مشارکت تعابیرمختلفی وجود دارد ابتدای آن مشارکت ‹‹ انفعالی ›› و اوج آن مشارکت  ‹‹ خود جوش ›› است مراتب مفهوم مشارکت را از ابتدایی ترین سطح تا عالی ترین سطح چنین دسته بندی نموده اند :

1ـ مشارکت انفعالی : در ‹‹ مشارکت انفعالی›› به نظر مردم توجهی نمی شود و مردم هم نقشی در تولید و اجرای برنامه ها ندارند فقط پس از اعلام برنامه توسط دولت است که از برنامه ها آگاه می شوند .

2ـ مشارکت در ارایه اطلاعات:  این نوع مشارکت ، مشارکت مردم در حد پاسخ به سئوالات و تکمیل پرسشنامه است .

3ـ مشارکت از طریق مشاوره : توسط پژوهشگران مشکلات و معضلات شناسایی می شوند وراه حل آن ها هم مشخص می شود و سپس نظرات مردم را جویا می شوند البته که نظرات مردم التزامی برای اصلاح برنامه ندارد .

4ـ مشارکت با انگیزه های مادی : مردم در برابر پول و دیگر انگیزه ها ی مادی مشارکت می نمایند و بدیهی است با قطع انگیزه های مادی مشارکت نیز متوقف می شود .

5ـ مشارکت عملی : مردم با تشکیل گروههای محلی در مشخص کردن اهداف برنامه های توسعه ، مشارکت می کنند.

6ـ مشارکت متقابل : مردم در تجربه و تحلیل مسایل با پژوهشگران همکاری می نمایند و نتیجه همکاری تولید برنامه های عملی وتقویت گروههای محلی است .

7ـ مشارکت خود جوش : مردم بدون وابستگی به گروههای خارجی و نیروهای بیرون از حوزه محلی وضعیت خود را تغییر می دهند ودر صورت کمک گرفتن از منابع و نیروهای خارج از محل ، نحوه مصرف منابع را خود شان مشخص می کنند. **

 سطوح مشارکت را برشمردیم و قطعا با نگاهی اجمالی به هفت سطح فوق، در خواهیم یافت که در حال حاضر مشارکت در آموزش و پرورش مصداق کدام یک از سطوح ذکر شده می باشد . ما در نظر داریم که سطحی دیگر به سطوح هفتگانه مشارکت بیفزاییم و آن مشارکت پیشرفته است، منظور ما از مشارکت پیشرفته درآموزش وپرورش یعنی والدین آگاهانه با فهم فلسفه و ضرورت حضور خود ،  احساس نیاز نموده و به صورتی فعال در تصمیم گیری و تصمیم سازی و اجرا و همچنین ارزشیابی و نقد و بررسی برنامه های آموزشی شرکت داشته باشند .

  مشارکت پیشرفته محصول دنیای است که هیچکس حاضر نیست در اموری مشارکت کند که از کم و کیف آن سر در نمی آورد .

مشارکت اولیاء در آموزش و پرورش در اصل بایدیک مشارکت پیشرفته باشد یعنی اولیاء باید بفهمند :

- چرا مشارکت می کنند ؟

- مشارکت آنان تا چه سطحی است ؟

آن ها باید برنامه آموزشگاه خود را بفهمند و بفهمند که:

 - سهم پیشرفت دانایی فرزند شان در این فرایند چقدر است  !

 اولیا ء می خواهند بفهمند:

نقطه ی قوت و ضعف مدیر ، معلم و برنامه های آموزشگاه در ارتباط با آموزش فرزندانشان کجا است ! ومیدان اختیار و توان آن ها برای اصلاح برنامه چقدر است !!

 در این صورت است که انتظار می رود  شاهد مشارکت فعال آن ها در امور آموزش و پرورش فرزندانشان باشیم .

    .طرح  مشارکت پیشرفته به راهکار های جلب مشارکت همه جانبه ی والدین در آموزش و پرورش فرزندان می پردازد با امید این که برد بسیار شکوهمند مفهوم مشارکت برای همه روشن و شکافته گردد  .

مشارکت والدین درآموزش وپرورش یکی از بالاترین نمودهای مشارکت آموزشی است به این معنی که پدر ومادر،کودکی را که با شیره ی جان ورنج پرورده اند ، می خواهند درکارگاه طبیعت شاهد بالیدن آن بوده ودرغرس ، پیرایش وآرایش  فکری اش سهیم باشند.

بهتر است بدانیم از جمله ی ویژگی های دنیای صنعتی  بی خبری والدین از فرزندان خودوسپردن اختیار تام به مهد، پیش دبستانی ومدرسه برای تربیت آنان بود به طوری که نه فرزندازکار وبارپدرومادرخبرداشت نه پدرومادراز نحوه آموزش وتربیت اوآگاهی داشتند والبته مهمترین دستاورد این نوع زندگی پرورش بچه هایی بود که هرگز دنیای پدر ومادرخودرادرک نکرده وپدرومادرهم نسبت به آرمان وآرزوها وآموخته های ذهنی کودک خود نیز بسیار بیگانه بودند.

  درعصرفراصنعتی جوردیگری  به آموزش وپرورش  نگریسته می شود وجامعه پیشرفته ازآن جائی که دارای حافظه تاریخی است بنا ندارد که تجربه تلخ دوران صنعتی را تکرار کند والدین دراین عصر اغلب خود از مربیان ومعلمان با تجربه یا کسانی هستند که لیاقت مربیگری کودکانشان را دارند وبا جدیت سرنوشت بچه هایشان راحتی درمدرسه دنبال می کنند ومی رودکه درآینده والدین به صورت جدی واردعرصه آموزش وپرورش فرزندان خود شوند وتدریس بخشی از سرفصل های دروس را خود برعهده گیرند وآن وقت مشارکت معنای عمیق تری به خود خواهد گرفت  بحثی که دراین مقاله پیگیرتبیین آن هستیم جذب مشارکت های همه جانبه ی  والدین درآموزش و پرورش فرزندان است ،پایین بودن سرانه تولید ناخالص ملی ودرپی آن اعتبارات بودجه ملی ودر پی آن اعتبارآموزش و پرورش، ما را ناگزیرمی کند که برای کیفیت بخشی آموزش و رسیدن به اهداف جدید ‌آموزشی ازپتانسیل مشارکت مردم غافل نمانیم .

چه کارکنیم که برای بهبودکیفیت آموزش و پرورش ، مشارکت آگاهانه و اختیاری همه جانبه ی  والدین راپشتیبان برنامه های آموزشی کنیم !؟     

 دراین رهگذر تلاش کرده ایم برای این پرسش بسیار منطقی و شایسته پاسخی هرچند ناتمام مهیا کنیم .

جذب کمک های مالی والدین برای پیشبرد اهداف آموزشی درمدارس به طوری که نه اجبارو نه تحکمی درپی آن باشد وازروی علاقه و احساس نیاز خود والدین صورت پذیرد نیازمند مقدمات وتمهیدات و برنامه ای است که نگارنده ازآن به عنوان یک پروسه یاد می کند اجرای این پروسه 3 مرحله داردکه به شرح آن پرداخته می شود :

 * بسترسازی : دراین مرحله مدیرآموزشگاه برای مشروعیت بخشیدن به عملیات خود ناچاراست که مقدماتی را فراهم نماید.

الف) ارائه تئوری :  در عصر فئودالی یا دنیای سنتی که تحکم وقدرت به عنوان منشأ توانایی کاربرد اصولی داشت دولت ها برای انجام امورو پیشبرد کارهای خوداز فاکتور زوروتحکم بهره می گرفتند و این البته مطابق باشرایط آن زمان کارآمدترین روش هم محسوب می شد اما دردنیای عجیبی که ما درآن نفس می کشیم و به دنیای فراصنعتی و عصردانایی مشهوراست جزازطریق تفهیم واقناع نمی توان چیزی را برمردم تحمیل نمود و حتی گاهی این تفهیم ممکن است ازطریق مسخ اطلاعات صورت پذیرد اما به هرطریق مخاطبین باید ازنظرتئوری درهرسطحی که باشند اقناع گردند مشارکت مالی اولیا درآموزش و پرورش فرزندان نیز خارج ازاین قاعده نیست  یعنی نمی توان بدون هیچ مقدمه و برنامه ای ازوالدین ، تقاضای مشارکت مالی نمود چرا چون قطعاً باتوجه به قانون اساسی مبنی برآموزش و پرورش رایگان که نظام روی آن تأکید دارد،مقاومت هایی ازجانب مردم درپی خواهدداشت به همین منظورمدیرمدرسه بایدنسبت به تئوری های جدید آموزشی آگاهی نسبی داشته باشد ودر ارتباط با بازتعریف های جدیدی که ازمفاهیم ومصادیق آموزشی ارائه شده است بی اطلاع نباشد وبتواند بحث یادگیری ،روش های تدریس ،فوق برنامه وآموزش وپرورش پویا وزنده درمقایسه باآموزش وپرورش کسل وبی بازده را برای خود حلاجی کند و خلاصه از هر جهت مقدمات تهیه برنامه آموزشگاهی را فراهم کند  البته که این برنامه باید منطبق برنظریه های پویاوبانشاط باشد و لذت یادگیری راافزایش دهد.

ب ) تهیه برنامه : شعار ‹‹ برنامه بدداشتن ازنداشتن برنامه بهتر است ›› بیانگرا همیت برنامه ریزی درامور،خاصه امورفرهنگی است مدیری که برنامه نداشته باشد مثل معلمی است که نه کتاب دارد و نه طرح درس،

    هرچند یک برنامه آموزشگاهی بایدچندمنظوره باشدوتمام ابعادآموزش وسطوح یادگیری رادرنظربگیردچیزی که نبایدازآن غافل ماندتوجه جدی به امورفوق برنامه ویادگیری اکتشافی است یکی از ویژگی های دنیای مدرن توجه به امور کارگاهی ، سمینارها ،کنفرانس ها ومهارت های زندگی و پرهیز ازروش های صرفا منطبق بر خطابه ، سخنرانی ،کتاب محوری ومعلم محوری است درتهیه برنامه آموزشگاهی مدیربهتراست به این موارد واین نوع نگرش ها توجه خاصی داشته باشد.

پ ) اطلاع رسانی : مدیرآموزشگاه قبل ازسال تحصیلی باید زمینه ای فراهم کندتاتئوری های جدید  خودرادر صحنة آموزش به والدین اطلاع رسانی نماید وبه روش های مختلف ، والدین رادرجریان امورآموزشی قراردهد.برای این مهم می تواند روش های مختلفی را به کار گیرد .

   اولین روشی که به نظرمی رسد ، تشکیل وبرگزاری کلاس های کارگاهی برای والدین در1 یا2 روز درفضای مدرسه است.دراین کلاس ها بهتر است تئوری های جدیدآموزشی بازبانی ساده بیان گرددو نقش اولیادرجریان آموزش فرزندان مطرح وهمچنین عوامل مؤثریا ورودی های سیستم (دانش آموز) تعیین وروشن گردد، در صورت عدم آمادگی مدیر دعوت از مدرسین با تجربه وآگاه به مسایل نوین آموزشی و پرورشی می تواند بسیار کار آمد باشد .

دومین روش اطلاع رسانی پیوسته و برنامه ای از طریق چاپ بروشور وتهیه ویژه نامه و ... به همین منظور است.

وسومین برگزاری همایش و گردهمایی و پخش فیلم گزارش فعالیت های انجام گرفته  وارائه اطلاعات  با جدید ترین متداست. و...

 در نهایت مدیر آموزشگاه باید برنامه ای که در بند دوم توضیح داده شد به تصویب اولیاء برساند به این طریق که مجمع عمومی انجمن اولیاء و مربیان را تشکیل دهدو یکایک برنامه ها را برای اولیاء توضیح و به تصویب آنها برساند البته برنامه ها باید کامل و رسا باشد.

یک مثال : «ما می خواهیم یک اردوی زیارتی سیاحتی به مشهد مقدس با اهداف مثلاً تقویت قدرت همزیستی ، تقویت روحیه زندگی اجتماعی ، تقویت قوه خلاقه ی حس شاعرانه و قدرت نویسندگی و …  داشته باشیم دراین اردو قصد داریم از مکان ها و آثار باستانی و … دیدن کنیم در پایان اردو ما مسابقات عکاسی ،گزارش نویسی ، شعر ، خاطره نویسی ، تهیه مقاله علمی …, برگزارمی کنیم این اردو 5 روز طول می کشد البته جدول دقیق  بازدیدها ارائه می گردد برای اجرای این اردو به اعتباری مطابق با 5000 تومان برای هر دانش آموز نیاز هست آموزشگاه2000 تومان توان تخصیص دارد اما برای هر دانش آموز 3000 تومان نیازداریم»و...

اگر با  این روش همه ی  برنامه ها ی آموزشگاه بـرای تصویب به مجمع عمومی اولیاء ارایه گردد در صورت تصویب در مجمع ، پیش بینی می شود اولیاء مشارکت بالا یی درتامین هزینه ها به عمل آورند .

* در یافت وجوه مالی : در این مرحله آموزشگاه نباید بدون قبض و ارایه رسید ، از اولیاء وجهی دریافت نماید تهیه و چاپ قبض دریافت برای مستند شدن کارو رفع هرگونه شبه اقدام خوبی است . البته پیشنهاد انجام این کار هم بایددر مجمع عمومی طرح و تصویب شود و روی قبض نیز نوشته شود : ‹‹ برگ دریافت مشارکت مالی غیراجباری/به پیشنهاد مجمع عمومی اولیاء›› در این مرحله مدیر آموزشگاه می تواند وقت کافی برای پرداخت کمک هزینه از طرف اولیاء پیش بینی کند تا اولیا در مشارکت تنگنایی نداشته باشند البته این مشارکت تنها مشارکت نقدی است و مدیر بهتر است که روی مشارکت های فرهنگی ، هنری ، ابزار یدی ، خدماتی و... اولیاء نیز حساب باز کند .

* پاسخگویی : مدیر آموزشگاه موظف است برای جلب نظر اولیاء و مشروعیت بخشیدن به فعالیت های سازنده هر سه ماه یک بار مجمع عمومی اولیاء و مربیان تشکیل دهد و گزارش مربوط به فعالیت های انجام گرفته را به بهترین شیوه ارایه کند گردهمایی باید از تنوع خاصی برخوردار باشد تا اولیاء خسته نشوند محتوای جلسه باید غنی باشد در گردهمایی سه ماهه سوم مجمع عمومی اولیاء ( پایان هر سال تحصیلی) مدیر باید بیلان کاری داشته وگزارش کامل یکساله فعالیت های آموزشگاه را به شیوه ای رسا و روشن برای اولیاء ارایه نماید نکته ی بسیار پراهمیت این است که مدیر با سینه ی گشاده باید انتقاد و نقد و بررسی برنامه ها آموزشگاه را از طرف اولیاء بپذیرد و خود زمینه ای فراهم کند تا اولیاء هرچند هم متخصص امور نباشند به خود جرات بدهند تا در مورد شیوه های اداره مدرسه و همچنین شیوه های هزینه کرد اعتبارات اظهار نظر کنند.بدیهی است در طول سال مدیر همواره باید نمایندگان انجمن اولیاء را ناظر بر کار خویش داشته باشد

   لازم به یاد آوری است که همه این برنامه ها باید در راستای  اهداف کلان آموزش و پرورش رسمی کشور صورت پذیرد .

    پس از این فرایند است که سال های آینده اولیاء نه تنـها خود را منزوی نمی کنند بلکه آنها نیز با این اقدام چیزهایی جدیدی ازآموزش یاد می گیرند و به مشارکت آگاهانه خود معنا ی تازه ای می بخشند در این صورت است که مدیرآموزشگاه درحقیقت می تواندبرطرحEFA ***یا آموزش برای همه یـو نسکو جامعه عمل بپوشاند و خود به خود رابطه ای ارگانیک بین دانش آمـوزان و اولیاء و مدرسه برقرار نمایند .

............................................................................................................................

پانوشته ها :

* به نقل از کتاب آموزش عالی عصر مجازی ترجمه و تالیف علیرضا ربیع نشر فروزش تهران ، 1383

**  اقتباس از مقاله ‹‹ ترویج فرایند توسعه سازمان های غیر دولتی ›› ، تالیف  ابراهیم شمسایی ، عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان

***  آموزش برای همه                          

 Education for all